بهترین روش‌های درمان اگزما چیست؟ | علائم محرک‌ها

اگزما یا درماتیت (Dermatitis) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های پوستی است که با التهاب، خارش، قرمزی و پوسته‌ریزی شناخته می‌شود. این بیماری واگیردار نیست اما بر ظاهر و کیفیت زندگی بیمار تأثیر مستقیم دارد. واژه اگزما از ریشه یونانی ekzein به معنای «جوش بالا آمده» گرفته شده و ماهیت التهاب فعال پوست را توصیف می‌کند. شایع‌ترین نوع آن درماتیت آتوپیک (Atopic Dermatitis) است که ناشی از ضعف سد دفاعی اپیدرم است. سد پوست در این بیماری آب را از دست می‌دهد و مواد حساسیت‌زا راحت‌تر نفوذ می‌کنند. اگزما معمولاً از دوران کودکی شروع می‌شود، ولی ممکن است در بزرگسالی نیز ادامه یابد. ارتباط ژنتیکی با آسم و تب یونجه، یکی از نکات کلیدی و کمتر گفته‌شده این بیماری است که به آن «تریاد آتوپیک» گفته می‌شود.

علائم و نواحی درگیری اگزما چیست؟

اگزما با خارش شدید، خشکی، قرمزی و پوسته‌ریزی شناخته می‌شود و در دوره‌های مختلف زندگی شکل متفاوتی دارد. در نوزادان، گونه‌ها و پوست سر اغلب درگیر می‌شوند، ولی ناحیه پوشک معمولاً سالم است چون مرطوب می‌ماند. در کودکان، چین‌های آرنج و زانو، اطراف چشم و گردن محل‌های رایج درگیری‌اند. همچنین در بزرگسالان، پشت زانو، خم آرنج، گردن و چانه آسیب‌پذیرترند.

چرخه خارش-خاراندن باعث التهاب نوروژنیک می‌شود و شدت بیماری را افزایش می‌دهد. در موارد مزمن، پوست ضخیم و تیره می‌شود که به آن لیکنفیکاسیون (Lichenification) گفته می‌شود. خارش شبانه میتواند خواب را مختل و باعث افزایش استرس شود. اگر در این مرحله درمان انجام نشود، عفونت‌های ثانویه و ترک‌های عمیق پوست به‌وجود می‌آیند. درد در این مرحله نشانه خطر بروز عفونت است و نیاز به مراجعه فوری به متخصص دارد.

علل و عوامل محرک

اگزما بیماری چندعاملی است که توسط ژنتیک، سیستم ایمنی و محیط تحریک می‌شود. نقص در پیوندهای سرامید سد پوستی باعث افزایش میزان ترانس‌اپیدرمال واترلوس (TEWL) می‌شود و نفوذ آلرژن‌ها را بالا می‌برد. سیستم ایمنی در پاسخ بیش از حد فعال می‌شود؛ اما برخلاف بیماری‌های خودایمنی، سلول‌های ایمنی به بافت بدن حمله نمی‌کنند.

محرک‌های شایع شامل موارد زیر هستند:

• شوینده‌ها و صابون‌های قوی
• عطرها و الکل‌های موضعی
• پارچه‌های پشمی و مصنوعی
• گرده، شوره حیوانات خانگی، و تغییر آب‌وهوا
• استرس روانی و تعریق زیاد

در جدول زیر محرک‌های اصلی و اثرات آن بر پوست آمده است:

نوع محرک	نمونه‌ها	اثر کلیدی بر پوست
شیمیایی	صابون‌ها، مواد شوینده	خشکی و التهاب سطح اپیدرم
محیطی	هوای خشک، گرما، رطوبت زیاد	افزایش خارش و تحریک موضعی
آلرژی‌زا	گرده، حیوانات، غذاهای خاص	واکنش ایمنی و قرمزی پوست
فیزیکی	لباس تنگ، تعریق طولانی	ایجاد ساییدگی و التهاب مستقیم

نکته مهم: برخلاف باور رایج، اگزما بیماری واگیردار نیست و تماس با فرد مبتلا باعث انتقال نمی‌شود.

انواع اگزما

اگزما تنها یک نوع ندارد؛ بلکه مجموعه‌ای از الگوهای التهاب پوستی است که هر کدام علت و تظاهر متفاوتی دارند. درماتیت آتوپیک (AD) شایع‌ترین نوع است و معمولا مزمن و دوره‌ای است. درماتیت تماسی بر اثر تماس مستقیم با مواد تحریک‌کننده یا آلرژن ایجاد می‌شود.

سایر انواع مهم شامل:

• اگزمای دیشیدروتیک: ایجاد تاول‌های کوچک در کف دست و پا.
• نورودرماتیت: در اثر خاراندن مکرر یا لباس تنگ در نواحی خاص مانند مچ یا پشت گردن.
• اگزمای نامولار (Nummular): ضایعات گرد و شبیه سکه، اغلب روی پا یا دست.
• اگزمای استازیس (Stasis Dermatitis): ناشی از اختلال جریان خون در ساق پا.

در انواع پیشرفته، پوست ممکن است ترک بخورد یا رنگ آن قهوه‌ای/خاکستری شود. تشخیص نوع دقیق برای انتخاب درمان مناسب حیاتی است.

درمان و مدیریت روزانه اگزما

هدف درمان اگزما، حفظ رطوبت پوست و کنترل التهاب است. مهم‌ترین گام، استفاده منظم از مرطوب‌کننده‌های حاوی سرامید است که سد پوستی را ترمیم می‌کنند. پس از حمام، استفاده فوری از امولینت جذب را زیاد می‌کند. در شعله‌ور شدن‌ها، پزشک از کورتیکواستروئید موضعی با قدرت مناسب استفاده می‌کند؛ در نواحی حساس مثل صورت یا پلک، مهارکننده‌های کالسینورین (تاکرولیموس یا پیمکرولیموس) جایگزین ایمن‌ترند.

در موارد شدید، درمان‌های سیستمیک مانند سیکلوسپورین (Cyclosporine)، متوترکسات (Methotrexate) یا داروی بیولوژیک Dupilumab به‌کار می‌روند. این درمان‌ها التهاب مزمن را کنترل و نوسانات ایمنی بدن را کاهش می‌دهند. ضدخارش‌های شبانه به بیمار کمک می‌کنند چرخه خارش را بشکند. رعایت نکات ساده مانند کوتاه نگه داشتن ناخن‌ها و استفاده از لباس نخی از افزایش زخم جلوگیری می‌کند. مرطوب‌کننده شبانه با پوشش دستکش اثر جذب را تا دو برابر افزایش می‌دهد.

نکات مراقبتی و پیشگیری

روزانه باید پوست با شوینده ملایم شست‌وشو و بلافاصله پس از حمام مرطوب شود. استفاده از حوله نرم و خشک‌کردن با ضربه ملایم از تحریک جلوگیری می‌کند. انتخاب پارچه‌های نخی و گشاد به کاهش اصطکاک کمک می‌کند.

نکات کلیدی برای پیشگیری:

• شست‌وشوی کوتاه با آب ولرم، نه داغ
• اجتناب از صابون‌های معطر و الکل‌دار
• استفاده پیوسته از مرطوب‌کننده سرامیدی
• کاهش استرس با مدیتیشن یا تنفس عمیق
• ثبت محرک‌ها در دفترچه روزانه

استفاده طولانی‌مدت از استروئید باید با نظر پزشک باشد؛ زیرا ممکن است باعث نازکی پوست شود. برخی بیماران دچار عارضه‌های چشمی خفیف مانند بلفاریت (Blepharitis) یا خشکی چشم می‌شوند که باید کنترل شود. سبک زندگی آرام و رعایت رژیم ضدآلرژی، به پیشگیری از عود بیماری کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری

اگزما یک بیماری مزمن اما قابل‌کنترل است. شناخت نوع بیماری و محرک‌ها، مهم‌ترین اصل موفقیت در درمان است. با رعایت نکات مراقبتی، استفاده منظم از مرطوب‌کننده‌ها و پرهیز از عوامل تحریک‌کننده می‌توان دوره‌های خاموشی طولانی ایجاد کرد. درمان اگزما با مرطوب‌کننده‌های حاوی سرامید یکی از مؤثرترین روش‌های اثبات‌شده است. اگزما نسبتی مستقیم با وضعیت روانی فرد دارد؛ هرچه اضطراب کمتر شود، پوست آرام‌تر می‌شود. مراجعه منظم به متخصص پوست برای ارزیابی درمان و کنترل عوارض توصیه می‌شود.

اگر به دنبال درمان های خانگی اگزما هستید می توانید مقاله درمان خانگی اگزمای پوست سر با چند راه ساده در مجله اوریکا را مطالعه کنید.

سوالات متداول

1. آیا اگزما مسری است؟ خیر، هیچ نوع اگزما به افراد دیگر منتقل نمی‌شود.
2. آیا درمان قطعی برای اگزما وجود دارد؟ نه، اما با مراقبت صحیح قابل‌مدیریت و کنترل طولانی‌مدت است.
3.  بهترین کرم برای اگزما چیست؟ مرطوب‌کننده‌های فاقد عطر و حاوی سرامید مؤثرترین گزینه هستند.
4. آیا استرس باعث اگزما می‌شود؟ بله، استرس روانی محرک شعله‌ور شدن اگزما است.
5. چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟ هنگامی که خارش شدید، ترشح زرد یا درد پوست مشاهده شود.