گرمازدگی چیست؟ + راه های درمان گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی را بشناسید و از آن پیشگیری کنید
تابستان فصل سفر، تفریح و لذت بردن از طبیعت است. اما در کنار این زیبایی‌ها، خطری به نام گرمازدگی نیز در کمین ماست. گرمازدگی وضعیتی است که در اثر گرمای بیش از حد، تعادل مایعات و الکترولیت‌های بدن به هم می‌خورد و می‌تواند منجر به عواقب خطرناکی شود. تحقیقات علمی نشان می دهند که مصرف کافی مایعات و استفاده از لباس های مناسب در هوای گرم، به طور قابل توجهی خطر گرمازدگی را کاهش می دهد و از بروز علائم شدید جلوگیری می کند. در این نوشتار از مجله اوریکا، به دنیای گرمازدگی سفر می‌کنیم و با علائم، علل، راه‌های پیشگیری و درمان آن آشنا می‌شویم.
به راحتی عرق کردن کف دست را درمان کنید
گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی زمانی اتفاق می‌افتد که بدن در خنک کردن خود ناتوان می‌شود و دمای آن به طور خطرناکی بالا می‌رود. این اتفاق می‌تواند در اثر قرار گرفتن در معرض گرمای شدید و طاقت‌فرسا، فعالیت بدنی سنگین در هوای گرم، نوشیدن آب ناکافی و یا برخی بیماری‌ها رخ دهد.
گرمازدگی زمانی رخ می دهد که بدن گرمای زیادی جذب کرده و نمی تواند آن را به میزان کافی دفع کند. این عارضه که با نام هایپرترمی نیز شناخته می شود، برعکس هیپوترمی است. در هیپوترمی بدن فرد به شدت سرد می شود و این سرما به حدی است که می تواند تهدیدکننده حیات باشد.
در حالت عادی، دمای بدن انسان در محدوده ۳۶ تا ۳۸ درجه سانتی گراد قرار دارد. هنگامی که دمای بدن از این محدوده فراتر رود، شدت گرمازدگی افزایش می یابد. این مشکل اغلب در شرایطی رخ می دهد که فرد در هوای گرم و مرطوب به فعالیت بدنی شدید می پردازد. گرمازدگی بیشتر در ماه های گرم تابستان شایع است.
کمک های اولیه در گرمازدگی
اگر مظنون به گرمازدگی در فردی شدید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید و یا او را به بیمارستان منتقل کنید. تأخیر در دریافت کمک پزشکی می تواند به عواقب جدی منجر شود.
تا زمان رسیدن کمک های پزشکی، می توانید کمک های اولیه را انجام دهید. فرد را به مکانی خنک و دارای تهویه مناسب ببرید و لباس های اضافی او را درآورید. اگر امکان دارد، دمای بدن فرد را اندازه گیری کنید و سعی کنید با روش های خنک سازی، دمای بدن او را به حدود ۳۷ تا ۳۸ درجه سانتی گراد کاهش دهید. اگر دماسنج در دسترس نیست، بدون تأخیر کمک های اولیه را شروع کنید.
چند روش موثر برای خنک کردن بدن عبارت اند از:
- استفاده از آب خنک: پوست او را با اسفنج یا شلنگ باغبانی خیس کنید و با پارچه ای هوای اطراف او را به جریان درآورید تا تهویه و خنک شدن انجام شود.
- بسته های یخ: بسته های یخ را به نواحی زیر بغل، کشاله ران، گردن و کمر او بمالید. این نواحی به دلیل نزدیکی به رگ های خونی بزرگ و حیاتی، تأثیر زیادی در کاهش دمای بدن دارند.
- وان یا دوش آب خنک: فرد را در وان یا دوش آب خنک قرار دهید تا دمای بدنش سریع تر پایین بیاید.
علائم گرمازدگی چیست؟
علائم گرمازدگی می‌توانند شامل موارد زیر باشند؛
- افزایش شدید دمای بدن: دمای بدن در گرمازدگی می‌تواند به 40 درجه سانتیگراد یا بیشتر برسد.
- تعریق شدید: تعریق یکی از راه‌های بدن برای خنک شدن است، اما در گرمازدگی، تعریق ممکن است متوقف شود یا به طور قابل توجهی کاهش یابد.
- سردرد، سرگیجه و ضعف: گرمازدگی می‌تواند باعث سردرد، سرگیجه، ضعف عضلانی و احساس خستگی شدید شود.
- تهوع و استفراغ: تهوع و استفراغ از دیگر علائم شایع گرمازدگی هستند.
- اسپاسم عضلانی: گرمازدگی می‌تواند باعث گرفتگی عضلات، به خصوص در پاها، شود.
- تغییر در رفتار: در موارد شدید گرمازدگی، ممکن است فرد دچار گیجی، هذیان و تشنج شود.
دلایل گرمازدگی
گرمازدگی می تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که در ادامه به برخی از آن ها اشاره می کنیم:
- مواجهه با محیط داغ: یکی از دلایل شایع گرمازدگی قرار گرفتن در محیطی گرم و مرطوب برای مدت طولانی است. این نوع گرمازدگی، که به نام گرمازدگی غیرفعالیتی یا کلاسیک شناخته می شود، معمولاً در افرادی رخ می دهد که به دلیل سن بالا یا بیماری های مزمن، توانایی بدنشان در تنظیم دما کاهش یافته است.
- فعالیت بدنی شدید: فعالیت های فیزیکی شدید در هوای گرم نیز می تواند منجر به افزایش دمای بدن و گرمازدگی شود. این نوع گرمازدگی به خصوص در افرادی که به شرایط آب و هوایی گرم عادت ندارند، بیشتر مشاهده می شود.
در هر دو نوع گرمازدگی، عواملی مانند پوشیدن لباس های زیاد که مانع از تبخیر عرق و خنک شدن بدن می شود، مصرف الکل که توانایی بدن در تنظیم دما را کاهش می دهد، و کم آبی بدن به دلیل عدم مصرف کافی مایعات، می توانند وضعیت را تشدید کنند.
انواع گرمازدگی
گرمازدگی به دو نوع کلی تقسیم می شود:
- گرمازدگی ناشی از فعالیت: این نوع گرمازدگی در اثر فعالیت های فیزیکی سنگین در شرایط جوی گرم و مرطوب ایجاد می شود. این حالت معمولاً در عرض چند ساعت پس از فعالیت های شدید بروز می کند.
- گرمازدگی ناشی از شرایط بدنی: این نوع گرمازدگی، که به نام گرمازدگی کلاسیک نیز شناخته می شود، بدون نیاز به فعالیت فیزیکی شدید رخ می دهد و بیشتر به دلیل وضعیت جسمانی فرد، به ویژه در افراد مسن یا کسانی که دچار بیماری های مزمن هستند، بروز می کند. این نوع گرمازدگی ممکن است چند روز ادامه داشته باشد.
گرمازدگی شدیدترین نوع هایپرترمی محسوب می شود. در مواردی که بدن به دمای حدود ۴۰ درجه سانتی گراد می رسد و بدون درمان باقی می ماند، ممکن است به گرمازدگی تبدیل شود و در نهایت با افزایش دمای بدن به بیش از ۴۱ درجه سانتی گراد، زندگی فرد را تهدید کند.
در این حالت، عملکرد مغز و سایر اندام های بدن به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد. گرماگرفتگی نوعی هایپرترمی است که شدت کمتری دارد و برخلاف گرمازدگی، معمولاً مشکلات عصبی ایجاد نمی کند.
چه عواملی باعث تشدید علائم گرمازدگی می شوند؟
هرکسی ممکن است به گرمازدگی مبتلا شود، اما برخی از عوامل باعث افزایش حساسیت به گرما و تشدید علائم گرمازدگی می شوند:
- سن: نوزادان، کودکان زیر ۴ سال و افراد بالای ۶۵ سال به دلیل توانایی کمتر بدن در تنظیم دما، بیشتر در معرض گرمازدگی قرار دارند.
- داروها: برخی داروها، از جمله داروهای مربوط به فشار خون، مشکلات قلبی، آلرژی و داروهای روان پریشی، می توانند توانایی بدن در حفظ تعادل آب و تنظیم دما را تحت تأثیر قرار دهند. همچنین مصرف برخی داروهای غیرقانونی مانند کوکائین و آمفتامین نیز ممکن است دمای بدن را افزایش دهد.
- چاقی: وزن اضافی می تواند توانایی بدن در تنظیم دما را مختل کند و باعث نگهداری بیشتر گرما در بدن شود.
- تغییرات ناگهانی دما: تغییر سریع از یک منطقه سرد به یک منطقه گرم، یا قرار گرفتن در معرض موج گرما، می تواند خطر گرمازدگی را افزایش دهد. بدن در این شرایط فرصت کافی برای عادت کردن به دمای جدید را ندارد.
- شاخص حرارت بالا: شاخص حرارت یک مقیاس ترکیبی از دما و رطوبت است که نشان می دهد بدن چگونه دمای محیط را احساس می کند. وقتی رطوبت زیاد است، تبخیر عرق به سختی انجام می شود و بدن در خنک سازی با مشکل مواجه می شود، که این امر می تواند منجر به گرمازدگی شود.
چگونه با گرمازدگی مقابله کنیم؟
اگر علائم گرمازدگی را در خود یا دیگران مشاهده کردید، فوراً اقدامات زیر را انجام دهید؛
- فرد را به مکانی خنک و سایه‌دار منتقل کنید.
- لباس‌های اضافی را از تن فرد خارج کنید.
- به فرد آب خنک یا مایعات الکترولیت بدهید.
- با استفاده از کمپرس سرد یا حمام آب سرد، دمای بدن فرد را پایین بیاورید.
- در صورت عدم بهبودی علائم، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
درمان گرمازدگی در بیمارستان
برای درمان گرمازدگی در بیمارستان، از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود. این روش‌ها شامل تزریق مایعات خنک از طریق سرم، استفاده از ملحفه‌های خنک، حمام یخ، تجویز دارو برای جلوگیری از تشنج، و تأمین اکسیژن اضافی هستند. در مواردی، شست‌وشوی حفره‌های بدن با آب سرد نیز لازم است که این کار با استفاده از کاتترهایی که به حفره‌های داخلی بدن مانند معده یا روده بزرگ وارد می‌شود، انجام می‌گیرد. این روش‌ها به کاهش دمای بدن بیمار کمک می‌کنند و تا زمانی که دمای بدن به 38.9 درجه سانتیگراد برسد، ادامه می‌یابند. مدت بستری در بیمارستان بسته به شدت گرمازدگی و وضعیت عملکرد اندام‌ها متفاوت است.
درمان گرمازدگی در طب سنتی
برای کاهش دمای بدن و مقابله با گرمازدگی، استفاده از گیاهان خنک کننده مانند هبیسکوس در چای ترش و نعناع فلفلی توصیه می شود. این گیاهان می توانند دمای بدن را کاهش دهند و از بروز علائم گرمازدگی، خستگی و گرفتگی عضلات جلوگیری کنند.
- درمان های خانگی گرمازدگی: در صورت بروز گرمازدگی در منزل، بهترین راه این است که به سرعت آب بنوشید و دمای بدن را کاهش دهید. استفاده از پدهای خنک کننده و یخ نیز می تواند به پایین آوردن دمای بدن کمک کند. همچنین، مصرف عسل به صورت شربت یا به تنهایی می تواند در تسکین علائم مؤثر باشد.
- درمان حالت تهوع گرمازدگی: برای کاهش حالت تهوع و استفراغ ناشی از گرمازدگی، فرد را به مکانی خنک منتقل کنید و لباس های اضافی را از تن او خارج کنید. مصرف مواد غذایی سبک مانند برنج، موز، سیب و نان تست می تواند در رفع این حالت مؤثر باشد. در برخی موارد، مصرف داروهایی مانند لوپرامید و ویتامین B6 نیز می تواند کمک کننده باشد، اما این کار باید با مشورت پزشک انجام شود.
- تغذیه مناسب برای پیشگیری و درمان گرمازدگی: یک رژیم غذایی متعادل و آبرسان می تواند به پیشگیری و درمان گرمازدگی کمک کند. مصرف غذاهای آب رسان مانند هندوانه، خیار، پرتقال و توت ها، به همراه سبزی های برگ دار، موز، ماست و آب نارگیل توصیه می شود. همچنین شربت آبلیمو و خاکشیر نیز به عنوان نوشیدنی های مناسب برای رفع عطش و پیشگیری از گرمازدگی شناخته شده اند.
بهترین راه‌های پیشگیری از گرمازدگی
برای پیشگیری از گرمازدگی، می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:
- از قرار گرفتن در معرض گرمای شدید برای مدت طولانی خودداری کنید.
- در هوای گرم، مایعات به مقدار زیاد بنوشید، حتی اگر احساس تشنگی نکنید.
- از لباس‌های خنک و راحت مانند لباس‌های نخی استفاده کنید.
- در صورت فعالیت بدنی در هوای گرم، از سایه‌بان و کلاه استفاده کنید.
- از مصرف الکل و کافئین خودداری کنید.
- به افراد مسن، کودکان و افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای، توجه بیشتری داشته باشید.
با رعایت این نکات ساده، می‌توانید از خود و اطرافیانتان در برابر گرمازدگی محافظت کنید و از تابستانی شاد و سالم لذت ببرید.
عوارض گرمازدگی چیست؟
گرمازدگی می‌تواند عوارض جدی و مختلفی را به دنبال داشته باشد. این عوارض شامل مشکلات عملکردی در اعضای حیاتی بدن، اختلالات سیستم عصبی مرکزی (CNS)، بیماری‌های قلبی عروقی مانند افت فشار خون، آریتمی قلبی و نارسایی قلب، تورم بافتی یا ادم، و همچنین علائم ناشی از عرق‌سوز شدن و کم آبی بدن که می‌تواند متابولیسم گلوکز را تحت تأثیر قرار دهد، می‌شوند.
آیا گرمازدگی و گرماگرفتگی یکسان هستند؟
گرمازدگی (Heat stroke) و گرماگرفتگی (Heat exhaustion) دو نوع مختلف از هایپرترمی هستند که در شرایط متفاوتی رخ می‌دهند. گرماگرفتگی یک وضعیت خفیف تا متوسط است که ناشی از کاهش آب یا نمک بدن در اثر قرارگیری در معرض گرمای زیاد یا انجام فعالیت‌های شدید می‌باشد.
برخلاف گرمازدگی، گرماگرفتگی به ندرت مشکلات عصبی ایجاد می‌کند و خطر جانی برای فرد ندارد، اما اگر درمان نشود، ممکن است به گرمازدگی منجر شود.
تفاوت گرمازدگی کودکان و بزرگسالان
گرمازدگی در سنین مختلف ممکن است تفاوت‌هایی داشته باشد. در کودکان زیر 4 سال و افراد بالای 65 سال، به دلیل کاهش توانایی بدن در تنظیم دما، احتمال بروز بیماری‌های دیگر بیشتر است. سردرد به طور معمول در بزرگسالان بیشتر رخ می‌دهد، اما کودکان نیز ممکن است به آن دچار شوند.
نکته مهم: در صورت مشاهده هر یک از علائم گرمازدگی، فوراً اقدامات لازم را انجام دهید و در صورت عدم بهبودی علائم، به پزشک مراجعه کنید.
آنچه از مقاله گرمازدگی متوجه شدیم
گرمازدگی یک وضعیت جدی است که در اثر ناتوانی بدن در تنظیم دمای خود ایجاد می شود و می تواند به مشکلات حاد سلامتی منجر شود. شناخت علل، علائم و اقدام به موقع در کمک های اولیه می تواند خطرات آن را کاهش دهد. پیشگیری از گرمازدگی با مصرف مایعات کافی، پوشیدن لباس های مناسب و اجتناب از فعالیت شدید در هوای گرم، از جمله اقدامات مهمی است که باید مدنظر قرار گیرد.
