مسمومیت بارداری؛ بررسی علل شایع و راه درمان این مشکل
بررسی صفر تا صد مسمومیت در دوران بارداری
مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی یکی از جدی‌ترین مشکلات بارداری است که با علائم ساده شروع می‌شود اما می‌تواند جان مادر و جنین را تهدید کند. شناخت علائم اولیه، علل و راه‌های درمان این مشکل، اهمیت زیادی برای سلامت خانم‌های باردار دارد.
این بیماری معمولاً پس از هفته ۲۰ بارداری رخ می‌دهد و با افزایش فشار خون و وجود پروتئین در ادرار همراه است. درمان به موقع و مراقبت دقیق، شانس سلامت مادر و جنین را افزایش می‌دهد و از عوارض جدی جلوگیری می‌کند.
مسمومیت بارداری یا پره اکلامپسی چیست
مسمومیت بارداری با عنوان علمی Preeclampsia شناخته می‌شود. این بیماری با فشار خون بالاتر از ۱۴۰/۹۰ میلی‌متر جیوه و وجود پروتئین در ادرار مشخص می‌شود. شروع آن معمولاً بعد از هفته ۲۰ بارداری است و ممکن است در بارداری دوم یا سوم هم مشاهده شود.
این اختلال از مشکلات عروق خونی جفت ناشی می‌شود و می‌تواند موجب آسیب به کلیه، کبد و حتی مغز شود. اگر تحت کنترل قرار نگیرد باعث اکلامپسی (تشنج بارداری) و تهدید جدی برای جان مادر و جنین می‌شود.
علایم مسمومیت بارداری ( پره اکلامپسی )
سردرد شدید، تاری دید یا حساسیت به نور، درد بالای شکم و حالت تهوع نشانه‌هایی خطرناک هستند. تورم ناگهانی دست، صورت و پاها نیز از علائم شایع پره اکلامپسی محسوب می‌شوند که نباید آن‌ها را نادیده گرفت.
در مراحل پیشرفته، کاهش حجم ادرار، افزایش وزن سریع و تنگی نفس ظاهر می‌شود. پزشکان همیشه به علائم آزمایشگاهی مثل افزایش آنزیم کبدی و افت تعداد پلاکت خون نیز توجه زیادی دارند.
چه افرادی در معرض خطر مسمومیت حاملگی هستند
زنانی با سابقه فشار خون مزمن، دیابت، بیماری کلیوی یا پره‌اکلامپسی قبلی، بیشترین ریسک را دارند. مادران جوان‌تر از ۱۸ یا بالاتر از ۳۵ سال، حاملگی اول یا چندقلویی نیز در گروه پرخطر قرار می‌گیرند.
سابقه خانوادگی، چاقی، سندرم آنتی‌فسفولیپید و فاصله‌گذاری بیش از ده سال یا کمتر از دو سال میان بارداری‌ها نیز اهمیت دارد. دانستن این عوامل به پزشک و مادر کمک می‌کند تا مراقبت‌های دقیق‌تری انجام شود.
عوارض فشارخون و مسمومیت بارداری بر جنین
افزایش فشار خون مادر باعث کاهش خون‌رسانی به جفت و در نتیجه کمبود اکسیژن برای جنین می‌شود. این اتفاق منجر به کاهش رشد جنین (IUGR) و وزن پایین هنگام تولد خواهد شد.
عوارض دیگر شامل زایمان زودرس، جداشدگی زودهنگام جفت و مرگ داخل رحمی جنین است. نوزادانی که از مادران مبتلا به پره اکلامپسی متولد می‌شوند ممکن است با مشکلات عصبی یا تنفسی روبرو شوند.
پیشگیری از مسمومیت بارداری
ارتباط سبک زندگی سالم با پیشگیری از پره‌اکلامپسی کاملاً اثبات شده است. کنترل وزن پیش از بارداری، تغذیه متعادل، تحرک بدنی سبک و ترک سیگار نقش اساسی دارد. مادران باید قند و فشار خون خود را به طور منظم کنترل کنند.
مصرف آسپیرین با دوز پایین برای زنان پرخطر توصیه متخصصان است. مکمل‌های کلسیم و ویتامین D و همین طور کاهش استرس روزانه نیز می‌تواند ریسک ابتلا را به طرز محسوسی کاهش دهد.
انواع مسمومیت بارداری
انواع مسمومیت بارداری بر اساس شدت علائم و درگیری اندام‌ها تقسیم‌بندی می‌شود که جدول زیر به طور خلاصه هر نوع را توضیح می‌دهد:
| نوع | خصوصیات بالینی و ریسک |
|---|---|
| پره اکلامپسی خفیف | فشار خون بالاتر از ۱۴۰/۹۰، پروتئین خفیف در ادرار، علائم خفیف تا متوسط |
| پره اکلامپسی شدید | افزایش شدید فشار خون، تورم زیاد، پروتئین زیاد ادرار، علائم شدید (درد شکم، اختلال بینایی) |
| اکلامپسی | بروز تشنج در بارداری به دنبال پره اکلامپسی شدید |
| سندرم HELLP | تخریب گلبول قرمز، افزایش آنزیم‌های کبدی، کاهش پلاکت؛ تهدید جدی برای جان مادر و جنین |
پره‌اکلامپسی خفیف با کنترل دقیق پزشک قابل مدیریت است اما نوع شدید یا سندرم HELLP به بستری فوری نیاز دارد. برخی موارد تنها با اختلالات آزمایشگاهی همراه بوده و حتی بدون بالا رفتن فشار خون هم ممکن است رخ دهد.
عوارض مسمومیت حاملگی برای مادر
پره اکلامپسی می‌تواند باعث نارسایی کلیه، آسیب شدید به کبد و حتی خونریزی مغزی شود. این اختلالات در صورت عدم تشخیص و درمان سریع می‌تواند منجر به عوارض جبران‌ناپذیر شود.
در موارد شدید احتمال تشنج بارداری (اکلامپسی)، شوک و مرگ مادر وجود دارد. خونریزی داخلی، اختلالات قلبی و جداشدگی جفت هم در میان دیگر عوارض خطرناک دیده می‌شود.
آزمایش مسمومیت بارداری
پزشک فشار خون را در هر ویزیت بررسی می‌کند و آزمایش پروتئین ادرار را انجام می‌دهد. برای تشخیص دقیق‌تر، آزمایش خون جهت بررسی عملکرد کبد، آنزیم‌ها و تعداد پلاکت انجام می‌شود.
برخی آزمایش‌های پیشرفته مثل مارکرهای PlGF یا sFlt-1/PlGF در کشورهای پیشرفته انجام می‌شود که تشخیص زودهنگام را ممکن می‌سازد. همچنین، ارزیابی سلامت جنین با سونوگرافی تخصصی در مراحل پیشرفته توصیه می‌شود.
نکات مهم و کمتر گفته شده
نقش ژنتیک در مسمومیت بارداری جدی است. زنان با سابقه خانوادگی باید مشاوره ژنتیک انجام دهند.
- مارکرهای زیستی جدید (مثل PlGF) به تشخیص زودتر کمک می‌کنند و در برخی کشورها در حال استفاده‌اند.
- مصرف آسپیرین با دوز پایین (طبق نظر پزشک) می‌تواند خطر پره‌اکلامپسی را کم کند.
- توصیه به پایش فشار خون در خانه از هفته ۲۰ برای مادران پرخطر مهم است.
- تاثیر مدیریت استرس و آلودگی هوا بر شیوع این بیماری کمتر شنیده شده اما موثر است.*
نتیجه‌گیری
مسمومیت بارداری تهدید جدی برای سلامت مادر و جنین است اما با آگاهی، کنترل بهتر و مراقبت تخصصی بسیاری از عوارض قابل پیشگیری یا درمان است. انجام غربالگری، اصلاح سبک زندگی و پیروی از دستورات پزشکی مهم‌ترین ابزارهای کنترل این بیماری هستند.
باید فشار خون و علائم بالینی را همواره جدی گرفت و در صورت هرگونه علامت مشکوک سریعاً به پزشک مراجعه کرد. مراقبت منظم، امید به زایمان سالم و امنیت مادر و کودک را افزایش می‌دهد.
سوالات متداول
۱. مسمومیت بارداری چیست؟ افزایش فشار خون و دفع پروتئین در ادرار بعد از هفته ۲۰ بارداری.
۲. علائم خطر مسمومیت بارداری چیست؟ سردرد شدید، تاری دید، تورم و درد بالای شکم.
۳. چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟ مادران با فشار خون، دیابت، بارداری چندقلویی یا سابقه پره اکلامپسی.
۴. آیا درمان کامل وجود دارد؟ اغلب با مراقبت و درمان زودهنگام قابل کنترل است.
۵. آیا فقط در اولین بارداری رخ می‌دهد؟ خیر، اما در بارداری اول شایع‌تر است.
